Iruñeko Udalak datorren uztailaren 14ra arte literatur ibilbideak eskainiko ditu hirian barna gaztelaniaz zein euskaraz, eta sanferminetako leku esanguratsuenetan geldituko dira. Horietako bakoitzean, eta Nafarroako Idazleen Elkartearen lankidetzari esker, egile famatu baten zati bat irakurriko da, nolabait espazioarekin edo horrek festetarako duen esanahiarekin zerikusia duena. Horrela lortzen da Ernest Hemingwayren, Pío Barojaren, José Joaquín Arazuriren eta Dolores Redondoren lanek parte-hartzaileak festaren funtsezko uneetara eramatea Gazteluko plazan, Udaletxe plazan eta Mercaderesen. Sarrerak Iruñeko Udalaren Turismo Bulegoen eskura daitezke edo https://ayuntamientopamplona.sacatuentrada.es/ webgunearen bidez, bi euroan (1,5 euro, Pamplona Iruña Card txartelarekin), eta doan dira hamabi urtetik beherakoentzat.
Sanferminen inguruko literatur ibilbideek ordubete baino gehixeagoan biltzen dute festen muin eta kultura guztia, Zaldi Zuriaren ostatutik Arazuri Doktorearen pasealekuraino doan ibilbidean (edo alderantziz, bisitaren arabera). Handik, hasiera emanen zaio festetan enblematikoak diren lekuetan geldialdiak eginen dituen ibilbideari; aldi berean, leku horiek lotura berezia dute proposatutako testuekin. Navarreria, Mercaderes, Estafeta, Gazteluko plaza, San Frantzisko plaza, O-ko Andre Mariaren plaza eta Udaletxea bera dira modu bitxi horretan leku horietan gerta zitekeena gogora dakarten agertokiak sanferminak ospatu ahal izan balira.
Nafarroako Idazleen Elkartea Udalarekin elkarlanean aritu da ekimen horretan, ibilbidearen puntu bakoitzean irakurriko diren testuak hautatuz, modu batera edo bestera, espazioarekin edo horrek esan nahi duenarekin lotuta daudenak. Ernest Hemingway bera, festen nazioarteko preskriptorerik ospetsuena, edo haren laugarren emazte Mary Welsh Hemingway dira hautatutako zatietakoren baten egileak; testu horien artean ere badaude Estatu Batuetako egileen lanak, hala nola James A. Michener eta Christopher Smithenak, Samuel Edward Cook ingelesarenak, eta Hans Tovoté suediarrarenak. Literatur ekarpenak gertuago dauden beste idazle batzuek osatzen dituzte, hala nola Pío Barojak, Félix Urabayenek, Rafael García Serranok, José María Iribarrenek eta José Joaquín Arazurik; baita garaikideagoek ere, Dolores Redondok kasu.
Istorio bat festetako agertoki bakoitzerako
Hemingway senar-emazteak 1953an Lekunberriko Ayestarán hotelean ostatu hartzen zuten eta goizero oso goiz jaikitzen ziren entzierrora heltzeko. Uztailaren 8an Udaletxe plazatik ikusi zuten, Mary Welshek bere memorietan kontatzen duen bezala. Horien zati batek ibilbideetako parte-hartzaileak eramanen ditu adimenaren bidez Udaletxe plazatik festaren muinera. Bestalde, O-ko Andre Maria plazan, ikusiko dugu José María Iribarrenen testuek ilustratzen dutela hark Hemingway nola ezagutu zuen leku hartan 1953ko sanferminetan. 1926an argitaratutako ‘Festa’ lanaren zatiak dira, eta Hemingwayk berak proposamen horretan parte hartzen du haien bidez. 20. hamarkadan, ohikoa zen Iruña Kafeko terrazan, eta handik ikusi eta ilustratu zuen suziriak nola jaurtitzen ziren, 1924ko uztailaren 6an, igandearekin, festak bizitzeko Iruñera etorri zen bigarren urtean.
Mercaderes kalea, entzierroaren bere bihurgune famatuaz ezaguna izateaz gain, eleberriren batean ere agertu izan da Izan ere, Baztango trilogiaren zatirik handiena haran horretan gertatzen den arren, Amaia Salazar Iruñean bizi da, Mercaderes kalean. Ez da zehazten zein zenbakitan, baina euritakoen fabrika zahar bati egindako erreferentziak 16. zenbakira eramaten du, 20. eta 30. hamarkadetan Alfonso Jiménezen euritako-denda zegoen lekura. Puntu horretatik egiten zaio erreferentzia literatur testuari. Bestalde, San Frantzisko plazan ‘Las bodas de Pamela’ lanaren zati bat irakurriko da, non Hans Tovoté suediar psikologo eta idazleak bere oroitzapenak familia-bilbe batekin elkartzen dituen, non protagonista Alemanian urte askoz bizi ondoren bueltatzen den iruindar bat baita.
Geldialdi-puntuak eta bakoitzari lotutako irakurketak
- Zaldi Zuriaren ostatua. JAMES A. MICHENER. Iberia. Viajes y reflexiones sobre España
- Navarrería 39 NAPI/Kultura. PIO BAROJA. Juventud, egolatría
- Mercaderes k., 16. DOLORES REDONDO. El guardiáin invisible
- Estafeta. Mercaderes kaleko izkinan. CRISTOPHER SMITH. Encierros en Wall Street
- Mercaderes k., 9. FÉLIX URABAYEN. El barrio maldito
- Udaletxe plaza. MARY WELSH HEMINGWAY, How It Was.
- Gazteluko plaza. Café Iruña. ERNEST HEMINGWAY. Festa.
- Gazteluko plaza. Zezen-etxea. SAMUEL EDWARD COOK. Sketches in Spain during the years 1829-1832.
- Gazteluko plaza. San Nikolaseko eskailerak. RAFAEL GARCÍA SERRANO. Gazteluko plaza.
- San Frantzisko plaza/Campana kalea. Hans Tovoté. Las bodas de Pamela.
- O-ko Andre Mariaren plaza. JOSÉ MARÍA IRIBARREN. Hemingway y los Sanfermines.
- Arazuri Doktorearen pasealekua. Estatua. JOSÉ JOAQUÍN ARAZURI. La peste en Pamplona en tiempos de Felipe II.