Frantziako bideak zeharkatzen dituen eskualdeetan eskaintza gastronomiko bikaina eta askotarikoa dago, tokiko produktuekin egina: barazkiak, haragiak, hestebeteak, zopak, saldak eta postreak. Bideari ekitean, askok galdetzen dute zer den erromes menua eta zeintzuk diren abentura honetan galdu ezin dituzten "sukaldaritzako espezialitateak". Hemen duzu Donejakue bideari lotutako eta gustu zorrotzak dituztenei gozaraziko dizkieten produktu aipagarrienen eta proposamen gastronomikoen inguruko informazioa.
GASTRONOMIA FRANTZIAKO BIDEAN
MENUA NAFARROAN
Menu bat, kazolatxoak edo pintxoak izan, Nafarroan badira lehen mailako eta 0 kilometroko produktuak, eta nabarmentzekoak dira barazkiak, hala nola Tuterako orburuak, jatorrizko deitura duten Lodosako pikillo-piperrak, barazki-menestra eta Adierazpen Geografiko Babestua duten Nafarroako zainzuriak, edonori jateko gogoa ematen diotenak.
Ogi-mamiak, onddo-nahaskia, betegarria tomatearekin eta ajoarrieroa, Hemingwayren plater gogokoena; horra dastatzea merezi duten tokiko beste gozamen batzuk. Postreen artean, esne-postreak nabarmentzen dira, hala nola goxua, pantxineta edo mamia eztiarekin eta artzain gaztak. Mahai gainean falta ezin dena Nafarroa JDko ardoak dira: ardo beltz, gorri eta zuriek sari ugari eta mundu mailako ospea lortu dute.
Eguerdian hamaiketakoa hartu edo arratsaldearen amaieran gosea ase nahi izanez gero, pintxoetara eta kazolatxoetara jotzeko aukera dago beti. Taberna bakoitzak bere espezialitatea eskaintzen du, askotan miniaturazko goi mailako sukaldaritza, lurraldeko produktuekin egina. Nafarroan eta, zehazki, Iruñean hain ezagunak diren frijituak dastatzeko aukera ere badago: piperra, urdaiazpikoa eta gazta, onddo beltza, arrautza, txipiroia edo roquefort dira ohikoenak.
- Nafarroako baratzea: gure gastronomiaren ezaugarrietako bat gordinik nahiz prestatuta zerbitzatzen diren barazki aukera zabala da. Lehenengoen artean nabarmentzen dira Tuterako kukuluak, zainzuriak, Tuterako tomate itsusia eta Magdalenako letxugak, entsalada gozoetan aurkeztuak edo, besterik gabe, JD duen oliba-olio birjina estra txorrotada batekin. Prestatuen artean, badaude pikillo-piperrak (erreta edo beteak), barazki-menestra, borraja patatekin, kardua arbendolekin, orburuak urdaiazpikoarekin, zerbak eta askotariko porrusalda.
- Nafarroa JDko ardoak: beltzak, zuriak eta gorriak bi mila urteko tradizioaren emaitza dira, antzinako erromatarrek gure soroetan mahatsondoa lantzeko substratu egokia aurkitu zutenean. Errege-erreginek, tsarrek eta bost kontinenteetako jendeak Nafarroako Erdialdeko eta Erriberako upategietan hartzitzen diren fintasunak dastatu dituzte.
- Jatorrizko Deiturako gaztak: Nafarroa gazta-lurraldea da, bere tradizioa eta historia larre onei eta bere artzainen trebetasunari lotuta dago, eta emaitza bi Jatorrizko Deitura Babestu dira. Bi gaztak Nafarroako ibarretakoak dira, ardi latxaren esne gordinarekin egin eta kalitate bikainagatik nabarmentzen dira. Bakoitzak bere berezitasunak ditu. Bi kasuetan, Nafarroako ardo onarekin batera edo intxaur eta irasagar apur batekin dastatuz zerbitzatzen dira.
- Txistorra: Nafarroako hestebete tipikoa da, eta txerri-haragiarekin egiten da, txikituta eta gatzarekin, piperrautsarekin eta baratxuriarekin onduta, guztia oratuta, tripa naturalean sartuta eta heltze-prozesu labur bat jasaten duena. Normalean frijituta edo plantxan jaten da, eta bakarrik edo ogi zati baten gainean zerbitzatzen da.
- Txerrikume errea: Lizarraldeko izarra, baina Foru Erkidego osoko jatetxe askotan aurki daitekeena. Barrutik, gurina bezain suabea eta zukutsua izan behar du; kanpotik, berriz, azalak karraska egin eta urre kolorekoa izan behar du. Zerbitzatzerakoan, eskuzabal zatitu eta platerean jartzen da, letxuga eta tipularekin egindako entsalada baten ondoan.
- Zangozako potxak: Nafarroako beste landare-bitxi bat babarrun zuriaren barietate hau da, fresko-fresko kontsumitzen dena, eta horrek oso suabe egiten du eta egosteko denborak murrizten ditu. Beste osagai batzuekin batera prestatzen da: azenarioa, piperra, tomatea, tipulina, porrua eta baratxuria. Oinarri horretaz gain, urdaiazpikoa, galeperrak, txirlak edo bakailaoa ere gehitu daitezke.
- Nafarroako patxarana: gradu gutxiko edari destilatua da (25-30 º), eta anisatu batean basaranak beratzean lortzen da. Patxaranaren historia Nafarroari lotuta dago, hastapenetatik. Erdi Aroan, ospakizun garrantzitsuetako edari nagusietako bat zen, eta toniko sendagarri gisa ere erabiltzen zen. Nafarroa da patxaranak Europako babesa duen autonomia-erkidego bakarra.
INTIA-Reyno Gourmetek utzitako irudiak.
Logroñoko Udalak utzitako irudia.
Menua Errioxan
Bere plater bereizgarrietako batzuk kardua, patatak errioxar erara eta txuletak xirmendutan erreak dira. Baina Errioxa benetan ezaguna egiten duena nazioartean ezagunak diren ardoak dira.
- Patatak Errioxako erara: patatak txorizoarekin ere esaten zaie; plater tipikoa da, oso erraz prestatzen da eta jende guztiari gustatzen zaio. Patatak, tipula, piperra, piper txorizeroa, baratxuria eta erramu hosto pare bat dira prestatu beharreko osagaiak.
- Bakailaoa Errioxako erara: Errioxako erara egindako patatak bezala, plater honek ere liluratuta uzten gaitu, xumea izateagatik: tipula frijitua, tomatea eta piper gorri eta berdeak dira oinarria, eta haren gainean egosten da bakailao zatia, zartaginetik pasa ondoren.
- Fardelejo: hostorezko postre zaharra, arbendol-ore irinduz edo birrinduz betea, arrautzarekin, azukrearekin eta olioarekin. Hori guztia oliotan frijituta eta azukre-hautsarekin hautseztatuta.
MENUA BURGOSEN
Oro har, kaloria askoko elikagaiak izaten dira, Gaztelako lurretako negu hotzari eusteko, eta dieta hori perretxiko, fruta eta kalitate handiko gainerako barazkiekin orekatzen da.
- Burgoseko odolkia: tipula xehatuarekin, arrozarekin, gantzarekin, gatzarekin, piperrautsarekin, oreganoarekin eta txerriaren odolarekin egina, ahosabaiarendako jaki gozoa da, frijituta, erreta edo pintxo moduan zerbitza daitekeena.
- Gaztelako zopa: aurreko eguneko ogi gogorra aprobetxatzeko modu ona. Zatituta eta txorizoarekin, tipula xehatuarekin, baratxuriarekin, piperrautsarekin, urarekin eta perrexilarekin nahastuta, buztinezko kazola batean zerbitzatzen da.
- Eltze ustela: Burgoseko eltzeko tradizionala da eta, txitxirioekin egin beharrean, Ibeas de Juarroseko babarrun gorriekin egiten da. Horri lekaleak, barazkiak, odolkia, txorizoa, hirugiharra, saiheskiak eta txerritik datozen beste haragi batzuk gehitzen zaizkio.
Burgoseko Diputazioak utzitako irudia.
Carrión de los Condeseko Turismo Bulegoak utzitako irudia.
MENUA PALENTZIAN
Nekazari- eta artzain-sukaldaritza tradizionala, erraz prestatzekoak dira, baina ez horregatik zapore gutxiagokoak. Hori da, hain zuzen, Tierra de Camposeko hainbeste artzain eta nekazari estutasun batetik baino gehiagotik atera dituzten zopen eta salden kasua.
- Palentziako zopa askotarikoak: bide bazter honetan zopak prestatzeko mila eta bat moduak benetan deigarriak dira. Honako hauek daude: baratxuri-zopa, baratxuri frijituarekin eta ogi xerrekin; zartagin-zopa, ogi gogorrarekin, txerri gantzarekin, piperrautsarekin eta urdai frijituarekin; eta ‘albada’ deitutako zopa, aurreko osagaiekin, gehi urdaiazpiko serranoa eta piperbeltz beltza.
- Barraskiloak Palentziako erara: salda minarekin, urdaiazpikoarekin, txorizoarekin, pinaziekin eta arrautza xehatuarekin prestatuak, estepako lur hauek eskaintzen dituzten aberastasunetako bat dira.
- Amarguillos: Palentziako gari-soro erraldoiek ematen duten irin bikainak gozokiak egiteko aukera ematen du, hala nola amarguillo delakoak, zeinen errezeta irinean, arrautzan, arbendolan eta azukrean oinarritzen baita.
MENUA LEÓNEN
Leónen ongi bereizitako bi sukaldaritza mota existitzen dira: Bierzoko sukaldaritza eta Maragateríako sukaldaritza. Lehenengoak Asturiaseko gastronomiaren eragin handia du (cacheladak, lakoia), eta bigarrenak, berriz, Astorga eskualdeko plater sendoak eta ongi kargatuak ditu oinarri.
- Leóngo zezina: behi-, orein- edo basurde-haragiarekin egindako produktua, granate kolorekoa eta gantz-zain finak dituena, urdaiazpiko serranoaren antzekoa baina zapore guztiz desberdina duena.
- Maragateríako eltzekoa: osagai nagusiak haragiak dira (7 mota desberdin bitarte) eta, ondoren, barazkiak eransten zaizkie (aza edo txitxirioak, adibidez). Oso astiro egiten da, eta lehenengo haragia egosten da, gero txitxirioak eta barazkiak gehitzeko.
- Igel-hankak La Bañezako erara: hankez gain, tomatea, tipula, baratxuria, piperra, ogia, irina, txerri-koipea, esnea, olioa eta gatza botatzen zaizkie, baita belar usaintsuak ere –normalean erramua eta perrexila–. Bero zerbitzatzen dira, ogiarekin batera.
Mansillako Turismo Bulegoak utzitako irudia.
Lugoko Ostalaritza Elkarteak utzitako irudia
MENUA LUGON
Lugoko probintziak itsas-zerrenda txiki bat baino ez badu ere, itsasotik gertu dagoenez, arrainak eta itsaskiak ugariak dira menuan; horren adibide dira olagarroa prestatzeko modu ezberdinak. Behi-aziendak ere bere onena ematen du, bai haragietan, bai esnekietan, hala nola hain berezkoa den titi-gaztan.
- Galiziako enpanada: barrutik atunarekin, piper gorri eta berdearekin, tipularekin eta tomatearekin betetzen den orea da. Oreari dagokionez, irinarekin, txerri-gantzarekin, legamiarekin, arrautzekin, ardo zuriarekin, oliba-olioarekin, urarekin eta gatzarekin egiten da.
- Olagarroa Galiziako erara: lurraldeko plater nagusienetako bat da, xumea eta erraz prestatzen dena, baina olagarroa egosterakoan trebezia handia behar da. Cacheloak (patata egosiak), gatz lodia, oliba-olio txorrotada ona eta piperrauts ugari bota ohi zaizkio.
- Titi-gazta: eskualdeko beste gutizia bat, behi-esnearekin egina, oritzik gabe, samurretik erdiondua arte heldu daitekeena.
MENUA A CORUÑAN
Galiziako txahala, Itsasadar Garaietako itsaskiak, Padróngo piperrak, titi-gazta eta Arzúa-Ulloakoa dira Coruñako sukaldaritzaren bereizgarrienak, Santiagoko tarta oso ezagunarekin batera.
- Padrón piperrak: apostoluaren hilobia aurkitu zen herrikoak dira, frijituta zerbitzatzen dira, gainetik gatz lodia hautseztatuta, baina prest egon behar da zein dagoen min eta zein ez jakiteko!
- Galiziako eltzekoa: proteina ugari ditu, eta txitxirioez, patatez eta arbi-garez gain, txorizoa, urdaia, lakoia, belarria, buztana, muturra, saiheskia eta Jatorrizko Deitura duen Galiziako txahala dituen plater sendoa da.
- Filloak: Bretainiako krepeen oso antzekoak, irinarekin, urarekin, saldarekin edo esnearekin egiten dira, eta aukeran odola, arrautza eta azukrea edo eztia eransten zaie. Oso gozo tipikoa eta preziatua da, batez ere larpeiroenen artean (gozozaleak, gozoak jaten gozatzen duten pertsonak, batez ere zapore gozokoak).
